شیرسماوری Plug valve، که به عنوان شیر سماوری نیز شناخته می‌شود، یکی از ابزارهای مهم و کاربردی در کنترل سیالات است. این شیر دستی با حرکت چرخشی ربع‌گرد، به کمک دیسک استوانه‌ای یا مخروطی خود جریان سیال را به شکلی مستقیم و با کمترین آشفتگی هدایت می‌کند. طراحی منحصربه‌فرد آن باعث می‌شود که جریان سیال به شکل بهینه و بدون ایجاد تلاطم پیش رود. پلاگ ولوها برای کاربردهای مختلفی از جمله قطع و وصل جریان، تغییر مسیر سیال و کنترل جریان با دقت متوسط مناسب و بسیار کارآمد هستند.
پلاگ ولو مانند بسیاری از شیرآلات صنعتی از چهار بخش اصلی بدنه، ساقه،دیسک و کلاهک تشکیل شده است. اما ویژگی متمایز آن، طراحی خاص دیسک به شکل پلاگ (Plug) یا سدکننده است.
بدنه پلاگ ولو تمامی اجزای داخلی شیر را در خود جای می‌دهد و به‌واسطه اتصالات انتهایی به لوله متصل می‌شود. این اتصالات می‌توانند به صورت فلنجی یا جوشی باشند که بسته به نوع کاربری و نیاز سیستم انتخاب می‌شوند.
ساقه وظیفه اتصال دیسک به عملگر Actuator و کنترل آن را بر عهده دارد. با چرخش ساقه، دیسک جابجا شده و مسیر جریان باز یا بسته می‌شود. ساقه در پلاگ ولو معمولاً کوتاه طراحی می‌شود تا کارکرد سریع و دقیق‌تری داشته باشد.
تفاوت اصلی پلاگ ولو با سایر شیرها مانند شیر توپی Ball Valve یا شیر دروازه‌ای Gate Valve در شکل دیسک آن است. در شیر دروازه‌ای، دیسک استوانه‌ای یا دایره‌ای است، اما در پلاگ ولو، دیسک به شکل یک قطعه فلزی توپر با انتهای مخروطی طراحی شده است. این دیسک به پلاگ ولو خاصیت سدکنندگی سریع و موثر می‌بخشد و به آن اجازه می‌دهد جریان را با سرعت و دقت بیشتری کنترل کند.
کلاهک در پلاگ ولو به‌گونه‌ای طراحی شده که قابل جدا شدن باشد. این ویژگی به اپراتورها امکان می‌دهد تا به راحتی به اجزای داخلی دسترسی پیدا کرده و در صورت نیاز به تعمیر یا بازرسی، آن‌ها را بررسی و سرویس کنند.
پلاگ ولوها به دلیل طراحی ساده و کارایی بالا، برای قطع و وصل سریع جریان در سیستم‌های مختلف صنعتی انتخاب بسیار مناسبی هستند.
یکی از ویژگی‌های برجسته پلاگ ولو، قابلیت تطبیق‌پذیری آن با ساختار چندپورت است که به آن امکان کنترل جریان در چندین مسیر مختلف را می‌دهد. انواع مختلف پورت‌ها در پلاگ ولو بسته به نیاز سیستم و نوع سیال متفاوت هستند. در ادامه به انواع پورت‌های رایج در پلاگ ولو اشاره می‌کنیم:
این نوع پورت دارای منافذ گرددر دیسک و بدنه شیر است. پورت گرد به دلیل طراحی ساده و متقارن، جریان سیال را به شکلی یکنواخت و با کمترین آشفتگی هدایت می‌کند.
در این نوع پورت، منافذ مستطیلی شکل برای عبور سیال وجود دارد. پورت مستطیلی نسبت به پورت گرد ممکن است جریان سیال را در مقاطع خاصی متمرکزتر کند.
در این پورت، مساحت عبور جریان از شیر کمتر از مساحت لوله استاندارد است. این طراحی باعث کاهش سرعت جریان و کنترل دقیق‌تر سیال می‌شود و برای شرایطی که نیاز به محدود کردن جریان وجود دارد، مناسب است.
این پورت دارای شکل الماسی برای عبور جریان از شیر است. شکل الماسی اجازه می‌دهد تا کنترل جریان در شیر با دقت بالاتری انجام شود و معمولاً برای کاربردهای خاص که نیاز به عبور سیال با زاویه‌های خاص دارند، استفاده می‌شود.
در این نوع، شیر دارای سه پورت اتصال یا بیشتر برای انتقال سیالات مختلف یا تغییر مسیر جریان به چندین خط لوله است. این نوع پورت در سیستم‌هایی که نیاز به جابه‌جایی سیال بین چند مسیر دارند، بسیار کاربردی است و باعث صرفه‌جویی در استفاده از شیرهای متعدد می‌شود.
این نوع پورت دارای دهانه‌ای با مساحت کاهش یافته است که جریان ونتوری شکل را درون بدنه شیر ایجاد می‌کند. طراحی ونتوری به کاهش افت فشار و افزایش سرعت جریان کمک می‌کند و معمولاً در سیستم‌هایی که به افزایش کارایی انتقال سیال نیاز دارند، استفاده می‌شود.
پلاگ ولوها با این تنوع پورت‌ها، در صنایع مختلف از جمله نفت و گاز، پتروشیمی، و صنایع آب و فاضلاب، کاربردهای گسترده‌ای پیدا کرده‌اند.